Biekorf. Jaargang 75
(1974)– [tijdschrift] Biekorf– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 243]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uit het handboek van de roedrager van de Sint-Donaaskerk te BruggeBij het gedeelte van het bisschoppelijk archief, dat op het Rijksarchief bewaard wordt, bevindt zich een merkwaardig registertje dat tot nogtoe aan de aandacht ontsnapt is. Het is herkomstig uit de oude (verdwenen) grafelijke kollegiaalkerk van Sint-Donaas en het staat in de inventaris in alle beknoptheid beschreven als een ‘Handboek voor de kleine officies’ gehouden door de parvi officiarii (roedrager, opperkoster, schoolmeester, zangmeester, sanctuarieklerk, torenklerk), in de organisatie van het kapittel staande naast de magni officiarii: kanunniken, kapelanen en klerken; en andere lagere officiarii als de organist, de teeckenaere e.d.m.Ga naar voetnoot(1). Oorspronkelijk was het handboek opgevat als een ‘instructio’ of handleiding ten behoeve van de roedrager van het koor. Het bevat een kalender met de gewone officies waarin de roedrager van het koor optrad, aangevuld in 1579 (folio 2 - folio 7) en de buitengewone officies van de roedrager van Sint-Donaas en de ermede gepaard gaande inkomsten (folio 56 - folio 64Ga naar voetnoot(2). Deze laatste twee teksten in de volkstaal dateren uit 1514Ga naar voetnoot(3). Tussen 1577 en 1579 werd het handboek royaal aangevuld met 1o Een nieuwe kalender waarin ook speciaal de taken van de roedrager van het kapittel aangeduid worden (folio 8 - folio 47); 2o De inkomsten van de roedragers (folio 49 - folio 52); 3o De officies van de opperkoster (folio 67 - fl. 69 recto); van de klerk van het sanctuarie (fo 69 verso - fo 71 recto); en van de torenklerk (fo 71 verso - fo 77). De opsomming van de taken van de torenklerk wordt logisch gevolgd door nota's over de klokken opgetekend op 4 december (fo 78)Ga naar voetnoot(4). Al deze teksten uit een beroerde periode van de Brugse religieuze geschiedschrijving zijn in het Latijn gesteld. Achteraan (fo 89 tot fo 100) staan er allerlei aantekenin- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 244]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gen betreffende inkomsten van de dekenij, de pastoor en de opperkoster, maar zij dateren duidelijk uit de tweede helft van de 17e eeuw. Wij hebben ons beperkt tot de uitgave van de Nederlandse teksten en van de enkele Latijnse nota's over de klokken. Veel commentaar is hierbij niet nodig. Wel stippen wij enkele punten aan, bijvoorbeeld de talrijke processies: processie dominicael, processie naar de kruispoort om palmen, een processie die reeds in de 12de eeuw is genoteerd, over de Mallebergplaats naar de Burg, naar St.-Michiels, naar de Magdalenakerk langs Smedepoort en Boeveriepoort, naar O.-L.-Vrouwkerk door de Steenstraat en langs de Reie over de Braambergstraat terug, naar St.-Kruis langs Dampoorten Kruispoortbrug, naar de Burgpoort en naar de Markt. Verder valt nog op, met Pasen, het uit minstens 1365 stammend verrijzenisspel dat opgevoerd wordt tot 1578 binnen in de kerk; en verder de doorbraak van de volkstaal bij het houden van sermoenenGa naar voetnoot(5). Op Aswoensdag echter is het sermoen voor de helft nog in het Latijn en voor de helft in het Vlaams. Wat de Latijnse nota's over de klokken betreft, het geheel klinkt ons zo welluidend in de oren - van ut tot la, en van 1170 tot 1420 - dat wij ze niet over het hoofd konden zien, evenmin als de vermelding van de klokkengieters Petrus de Boysis (1211), en Jacob de Ponte (1420), en een totaal van acht klokken in Sint-Donaas, waarvan er vijf worden opgevorderd in 1578; een daarvan werd uiteindelijk gerecupereerd in 1587Ga naar voetnoot(6). Luc Danhieux | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 245]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijlage I
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijlage II
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 246]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
onser vrouwen dach soo en ist gheen sermoen. Item ontrent den sondach van septuagessima moet vermanen den heeren om een predicare tieghens assche woensdach. Item assche woensdach naer de ziel messe als nomen ghesonghen es soo wytmen dasschen ende dan ga is voorden proost ende voor den deken om asschen ende zoo moet ic ooc acter an om aschen gaen, daer naer tcollege ende als si ghegheven syn soo doet men een sermoen inden choor deen helft in latijn ende dander in vlaemsche ende dat ghedaen synde soo leestmen de leven salmen met syn collecten ende daer naer doetmen die hoochmesse. Item van die vij Balmen diemen binnender vasten inden choor leest, soo moet ic van elc hebben xij miten maer my daer somtyts vertoghen. Item alle sondaghen vander vasten ende ooc ix lessen soo sinetmen de epistel ende evangelie beneden. Item swrydraechts inde vasten soo en ist gheen processie naer de noenen inde voorkercke. Item den tweesten sondach vander vasten moet vermanen om een predicare om te preken palmesondach for int scepenhuus, voor mij 1 gl. Item tvrydaecht voor palme sondach soo gaet men processiewys met den scoelkinderen ende tcollegie ter cruispoorte om palmen ende men keert weder in processie tot in den choor. Item palmesondach es solemne ende processie over de platse malleberch maer ten es gheen in de mattene alsoo inden burch ende statie voor onser vrauwen ende tcollegie staet lanx scepen huis daer anbitmen tcruice, dat ghedaen tsermoen ghedaen synde ghaen wy over de burch voor de zuutdeure ende eest statie tot der tyt dat Gloria laus ghesongen es en die dueren syn ghesloten, ghedaen synde ghaet tcollegie inden choor. Item waert vuil weder soo soutmen gaen inden ommeganc ende achter den choor terdueren huit int scepen huis ende daer statie houden ghelyc inden burch. Item est vuil weer soo antbitten et helich cruice in scepen huis ende ie moet men myn heere de deken gaen om et cruisse te cussene ende als alle ghecust hebben soo moet ic ooc cussen ende dan gaetmen preken. Item als wywater ghegheven es soo gaet de priester om syn cappe ende dan commen die ministers met cruice en met wijrooc om de palme te wyen ende als de priester wyrooc gheeft soo moet ie ronsomme de palme gaen met. Item opten wytten donderdach soo ghaen de ministers int wit ghecleet inde stoelen op de proost syde daer synde soo synctmen al de salmen ende de seven salmen achter een ende dat ghedaen synde soo ghaetmen de ooch messe doen. Item naer noens soo ghaetmen de outaren waschen eerst de drie inden choor ende dan boven op den ommeghanc een ende dan achter der choor omme ende alsoo inde voorkercke ende als die outaren ghewaschen syn soo vergaert tcollegie inden choor totter tyt dat die ministers in de sanctuarie ghereet sijn, ghereet synde soo ghaen wy in processie opten reefter ende daer gae ic voor de ghuenen die draghen et sy water wyn boucken ende specien. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 247]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Item die ordinantie vanden mandaet eerst als die evangelie beghonnen es soo ghaetmen de voeten dwaen ende die anden ende dan gheeftmen drincken ende alst over ghedient es van drincken soo gheeftmen de coucken ende dan weder drincken. Item daer naer tragije ende dat ghedaen soo gaet tfolck wech ende wech synde soo dwaetmen de voeten vanden ministers ende dan gheeftmen hemlieden drincken, daer naer coucken ende dan weder drincken ende daer naer tragije ende dan weder drincken. Ende tmandaet al ghedaen synde soo keeren wy weder inde sanctuarie. stoop wyens.
Item opten goeden vridach soo gaen de ministers eerst ten outare ende die priester die den dienst doet gaet vooren metter casule an ende als die passie ghesongen es soo keeren si weder inde sanctuarie ende doen haer casulen huit ende daer naer ghaen si int wit ghecleet achter den hooghen outaer metten sanmeester ende syn kijnderen ende singhen drie werf agijos ende dan cussen sy tcruice van daer keeren si weder inde sanctuarie ende doen haer casulen weder an ende die de messe doet gaet vooren metten heelighen sacramente ende twee kynderen met torssen ende een metter belle Item paeschemaendach so gaen die ministers ghecleet eerst ten outare ende die den dienst doet ghact vooren ende als de leesen ende collecten al ghesongen syn soo keere sy weeder inde sanctuarie. Item alsmen de tweetste reise compt om die cappe ende hy ghesongen heeft eens of twee werf soo ghaetmen met processie inde voorkerke ende es statie inden ommeghanc over de suit syde voor de vonte ende als de vonte ghewyt es soo gheftmen sparwater ende dan ghaen wy inden choor ende als den priester al ghesonghen heeft ande vonte soo moet ic om de priester ghaen die ande vonte staet ende werders keeren daer ic stont ende dan werderomme gaen met de priester die sperrewater gheeft. Item naer de hoochmesse moet ic metten clereken ghaen ten heeleghen sacramente ten hoghen outare heerst op den suit zyde ende dan op de noort zyde ende dan et volcht ende dat ghedaen synde soo ghaen wy inden choor ende dan ghaetmen de messe doen ende men synct de epistel beneden. Paschdach Item den paeschdach es solemne ende processie over de platse malberch ende statie inde voor kereke ende men ghaet ter conten metten cruice keersen ende wyroc. Item te matten naer de derde lesse soo ga ic voor tcolegie inde voor kereke om te ghaen spelen de verrisenesse. Item te vesperen naer magnificat eerst processie inde voor kereke ende men ghaet ter vonten. Item men draeght al de octave van paeschen ten vesperen wijrooc ende processie inde voor kercke ende men ghaet ter vonten sonder saterdaechts ende men synct de laste drie draghen wytten donderdach vridach saterdach de epistel ende evangelie beneden. Den tweesten paeschdach solemne Ende men ghaet naer matten sinte michiels daer synct men messe ende snoens moet ic dienen op den reefter. Den derden paeschdag Solemne. Den vierden paeschdach Solemne. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 248]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De octave van paeschen dobbelfeeste Ende es processie dominicael ende statie inde voorkercke ende men ghaet ter vonten. Item smaendaechts naer de octave van paeschen eest altoos tobyt van mer karnlus van rutsefoortGa naar voetnoot(4) voor my ij gl. Item ontrent de octave van paeschen moet vermanen den heere om twee predicaren tieghen ascentioens avent sint cruis ende ascentioens dach int scepen huis vor my ij gl. Den ij sondach naer paeschen ist processie dominicael ende statie inde voorkercke. Die de dedicatie vander kercken Ende es processie over de platse malleberch ende statie inde voorkercke ende naer de hoochmesse soo gaet tcollegie in processie van inden choor opten reefter ter maeltyt. Item als die maeltyt ghedaen es ende alsmen beghint miserere mei deus soo ghaet tcollegie duer den dornter inden choor ende men synct nomen met ghesloten dueren. Item men draecht al de octave wyroc te vesperen. Item sondach in octave vander dedicatie es dobelfeeste ende es processie dominicael ende statie in den ommeganc. Item sondach voor ascentioens dach eest processie dominicael ende statie inde voorkercke ende men gaet ter vonten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[De Kruisdagen]Item smaendachts daer naer ende naer die hoochmesse eest processie ter maghdalenen ende ie ga alder voort ter bouverye poort wt ende alst ghesacreert es zo soo keeren wy de smepoorte in ende ghaen duer dweers strate voor sint salvators wederom thuis. Item dysendaechts soo ist processie sinte katherinen ende wy ghaen duer de steen strate voor by tweest vleech naer onser vrouwen ende ic ga tuschen beede processie ende naert sacreren soo keren wu over onser vrauwen kerckhof lanx de reye over den braemberch thuiswaert. Item swoendaechts ascentioens avent naer hoochmesse est processie sinte cruis ende als de messe ende tsermoen ghedaen syn soo keeren wy den selven wech die wy ghecommen syn als wy weder keeren soo ghaen wy over de houte brugghe an de cruis poorte. Ic moet intimeren Ascentioens dach solemne Item men gheeft sparwater ende es processie over de platse malberch alzoo over den zurch int scepen huis om tsermoen te hoorere ende alst ghedaen es soo keeren wy weder ter west dueren in ende es statie in den choor. Item swondachts voor sinxen est altyts tobyt van Jan van der ca- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 249]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
pellenGa naar voetnoot(5) rudder ende moet vermanen xiij refectionalen om te sitten ten grave van hem ter figelien commendatien ende ter sielmessen ende si offeren naer tcollegie met huer selfs miten. Item de octave van ascentioen es dobbel feeste. Item sinxen avent voor hoochmesse est processie inde voorkercke ter vonte ghelyc paesch avent gheseit es. Ic moet intimeren Den eersten synxen dach Ende es processie over de platse malleberch ende statie inde voor kercke. Item naer vesperen eest processie totter burchpoorte tieghens sint Anthonis ende daechts daer zo draeghen die canueneken wyrooc voor sint anthonis te matten ende te vesperen van sint anthonis voor my iiij gl Item al de octave draechtmen wyrooc te vesperen. Den tweesten sinxen dach Solemne. Den derden sinxen dach Solemne. Den vierden sinxen dach Item swoensdaechts inde sinxen daghen naer de hoochmesse eest processie inden burch voor onser vrauwen an scepen huis ende dan keren wy wederomme inde kereke. Ic moet antimeren Sondach naer sinxen soo eest feeste vander drievuldicheyt solemne ende es processie over de platse malbercht ende statie inde voorkerkcke voormy ij gl. Ic moet intimeren Sacraments dach Item et es processie duer de breedelstrate over de mart ende alzoo over de platsemalberch ende voort eest statie in de voorkercke ende ic moet intimeren daechts te vooren wie den dienst doen sal. Item fridaechts beneden de octave en ist gheen processie in cruis capelle noch naer vesperen. Item al de octave drachmen wyrooc te vesperen. In dominica infra octavas sacramenti ex fundatione magistri Jacobi de springhereGa naar voetnoot(6) fit processio cum venerabili sacramento et portantur reliquie sicut in solemnibus ergo apponuntur pepula seria in altari. Item de octave van de helighe sacramente es dobbel feeste. Item als complie vander octave ghesonghen es op dat scoon weder es soo ghaetmen in processie metten heleghen sacramente over de platse malleberch ende alzoo ter west dueren in. Ende ist dat reint ofte vuil weder es soo ghaet inden ommeghanc ende achter den choor omme ende es statie inden choor totter tyt dat het helich sacrament op syn platse ghestelt es. Item men synct veni creator al voor ende dan synct de priester een | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 250]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
colecte ende als die ghesonghen es dan moet ie cloppen om ic. Item svrydachts naer de octave vanden heleghen sacramente naer hoochmesse zo eest processie tot sint baselis ende voort alle vridaghe tot den lasten vridach van iulius so ist processie in die kapellen ofte kereken die ons naest gheleghen syn ende den lasten vridach van jiulius soo ist weder processie tot sint baselis ende daer mede eest ghedaen. Item soo moet ic intimeren tsaechts te vooren ofte snuchtens daer die processien gaen datsyt bereet maken. Item den eesten sondach van den advent eest processie dominicaele ende statie inden ommeganc voor onser vrauwen ende van daer inden choor ende als die collecte gheseit es soo keeren wy inde voorkercke om te hooren tsermoen in vlaemsche. Item swoendaechts vander quatertempre in den advent te matten soo sinctmen die evangelie missus ende es deerste lesse. Item eermen die laste salm sinct soo moet de diaken ghereet syn ende gaen metten kinderen draghende tcruice kersen ende wyrooc huit sanctuarie opten doxael ende ic ga vooren tot den stoel van den proost ghesonghen synde soo keeren wy weder inde sanctuarie. Item die lauden syn solemne ende men draecht wyrooc te benedictus. Item men luit te matten omme met twee cleene scellen ende ic moet daer syn eert verlaet. Item de hoochmesse es solemne ende men sinct de epistel ende evangelie opten doxael. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rozenhoeden]Dit syn de roosen hoedenGa naar voetnoot(7) diemen hebben moet es te weten sacraments dach ende ter octave van sint baselis dach, sint jans dach. Item sacraments dach xiiij roesen hoeden ofte van ander cruiden ende gouden cnoppen daer in. Item eerst om die ministers iij, om diet elpen draghen twee, om die canters twee, om die vicaressen iiij, om de kinderen ij. Item inde octave vanden sacramente xiiij roesen hoeden ende gulden cnoppen daer in. Item om de ministers ende diet elpen draghen, om die vicaressen iiij, om die cantere hout, i, om die de torsen draghen iij. Item sint baselis avent te vesperen een roesen hoet om die fiertre van sint baselis met gulden knoppen. Item sint baselis dach ix roesen hoeden, om die ministers iij, om die canters twee, om die de fiertre dragen ij, om de kinderen twee. Item sint Jans avent te vesperen een roesen hoet om sint Jans hooft. Item op sint Jans dach ix roesen hoeden, om die ministers iii, om aie canters ij, om diet dhoeft van sint draghen ij, om die kinderen ij. Somme van alden hoeden xx vij. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 251]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rechten van de roedrager]Item alser een niewe proost syn intrede doet soo compt hy totter hoeft poorte vander burch ende daer ghaet de processie tieghen hem ende inde poorte es ghespreet een cleet daer hi op knielt ende daer doetmen aen een cappe vander kercken ende alzoo compt hy metter processie de weest duere in ende alsoo inden choor totten hooghen outaer daer doet hy syn heet ende dan soo ghaet hy in syn stoel staen ende hy ghaet ter offerande naer de canters ende ic ga voor hem. Dit syn de rechten die de roedragher heeft van een nieuwen proost, deken, canueniken, capellaennen ofte clercken:
Item van alle prochien, capelrien ende costerien van buten choor, kercken die tcapitle van sint donaes consenteert tegheven ofte gheeft:
Item almen die offerande deel voor mij iij ofte hij gr. somtyts meer somtyts min. Item alle die lycken diemen in den choor brinct ende van alle huitvaerden diemen inden choor doet, van elc vi gr. ende van haer eeste ghetyde alsoo veele. Item van een niewen priester als hy syn eeste messe synct inden choor vi gr. Item alsmen crychemichen deelt drie werf de weke, soo hebbe ie iiij ende alsmen tweewerf deelt soo hebbe ic iij ofte ghelt daer vooren. Item van elcker maeltyt diemen opten reefter doet hebbe ic spise ende een stoop wyns ende witten donderdaghen een stoop wyns. Item alle huitvaerden diemen doet inde prochie als ie stroeie, soo hebbe ic v, vi ofte viij gr. naer dat de lieden syn ende van aertne lieden ofte van kinderen so hebbe ie een gr. of ij naer dat si syn; diemoet ie dienen ter offerande ende gheven de kersen. Item dyes ghelyc van vrauwen die haer kercgang doen, moet ic ter offerande dienen, dyes hebbe ic ij of hij gr. ofte minsten een groote. Item dit syn de seker parceelen die den roe dragher heeft inde kercke van sint donaes:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 252]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dit naervolghende syn die drie curaliteyt ende staen te meerderen ende te minderen ten wille vanden heeren ende men steltse als die ontfanghere doen haer rekeninghen
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijlage III
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 253]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nota's over de klokken in het Handboek van dc roedrager van de Sint-Donaaskerk 1578. (Rijksarchief Brugge).
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 254]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
20 eiusdem fuit magistratui per deputatos capituli rursum et ex parte magistratuum desuper scripto rursum 22 eiusdem Novembris predicte quinque campane videlicet fuerunt ferris solute per operarios magistratuum et 26 depositeGa naar voetnoot(10)
Data
Me fecit Jacobus de Ponte ave gracia ao M iiijc xx
Alia
M jc lxx Domo me fudit Petrus de Boysis anno Domini duyst twee hondert helfvene Inscriptio ni fallet campane deposite in templo S. Christophori predicte tempore etc. |
|