Biekorf. Jaargang 75
(1974)– [tijdschrift] Biekorf– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 305]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De pestepidemie in Brugge
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 306]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
het tweede in de Kuiperstraat. In de maand april stijgt het getal der als ‘quaet’ verklaarde huizen tot negen. Het lijdt geen twijfel dat de toename van de pest in rechtstreekse evenredigheid stond met de weerstemperatuur en dat bijgevolg het grootste aantal doden in de warmere zomermaanden (juli 269, augustus 434 en september 257) vielen om geleidelijk af te nemen in de herfst 1666Ga naar voetnoot(4). Opvallend is ook dat de pest van 1666 de grootste verwoestingen aanrichtte in de arme en ongezonde volkskwartieren van de St. Anna- en St. GillisparochieGa naar voetnoot(5). De grote kindersterfte - 655 op 1357 - is een andere belangrijke karakteristiek van deze pestepidemie. Het is daarbij ook zeer opvallend dat de patriciersbuurten uit het stadscentrum en de talrijke kloosters in grote mate gespaard bleven. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Begin en einde van de pestDe drukke activiteiten die het Brugse stadsbestuur en de plaatselijke gezondheidskamer aan de dag legden, kunnen de indruk verwekken dat men in deze tweede helft van de 17e eeuw reeds aan preventieve geneeskunde deed: de gesignaleerde besmette huizen werden systematisch door de rodemeesters onderzocht, de aangetaste personen werden ofwel in de afzonderingsplaats ter Stedevyver (pesthuizen) ondergebracht of ten huize onder strenge bewaking gesteld ten einde alle contact met gezonde burgers te vermijden en de huizen waar de pestlijders verbleven werden duidelijk aangetoond door het aanbrengen van twee witte gekruiste pestroeden. Diezelfde huizen dienden daarbij grondig gezuiverd vooraleer ze opnieuw toegankelijk werden verklaard. Een aantal feiten wijzen er evenwel op dat men al deze grootscheepse activiteiten eerst aanpakte wanneer de zieke in de maand april 1666 reeds ruime verspreiding kende. De eerste stadstoelage tot onderhoud van de arme, thuis of op de Stedevijver, gedetineerde pestlijders dateert van mei 1666. De betalingen tot uitrusting en onderhoud van de rodepater begon ook in mei van dit jaar zoals trouwens ook de uitkering der salarissen van de rodemeesters, rode vroedvrouwen, reeuwsters, stedegarson, schadebeletters en Cellebroe- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 307]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ders. De eerste inspectietocht van de leden van de Brugse Gezondheidskamer naar de Pesthuizen - de traditionele afzonderingsplaats, ook Stedevijver genoemd, gelegen op het Magdalenaveld, geschiedde de 20 mei 1666Ga naar voetnoot(6). Vóór deze datum werden de pestlijders tijdelijk op andere plaatsen afgezonderd zoals ‘de binnensinghels inde cortegaerde aen St. Eloois bollewerck’ of ‘inde cortegaerde ant Minnewaeter’; verder ‘aen 'twaeterhuus’ of ‘tusschen Ghent- en Kruyspoorte’ en ‘aen deselpoorte en ande Speypoorte’. Vanaf juni 1666 evenwel worden praktisch alle pestlijders die in de overbrenging toestemden, in de Pesthuizen ondergebracht en was de medische staf en het personeel voor bewaking en toezicht aangesteld. Tenslotte dient nog vermeld dat de eerste gebedsoefeningen en ‘bedinghen’ tegen de pest vanaf halfmei 1666 werden georganiseerdGa naar voetnoot(7)Ga naar voetnoot(7). Het officieel einde kan men plaatsen op O.L. Vrouw Lichtmis - 2 februari - 1667 toen rodemeesters, rodepaters en een groot deel van het bijkomende personeel hun rode pestestok offerden aan het beeld van O.L. Vrouw van de Zeven Weeën in de Brugse St. Salvatorskerk. Vóór die datum echter was reeds een deel van het bezoldigd personeel zoals stedegarsons en schadebeletters ontslagen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Inkomsten van de Brugse PestekasHet is duidelijk dat een zo grootscheepse actie ter bestrijding van de pest aanzienlijke uitgaven met zich meebracht. Meester Pieter Vanden Driessche heeft in zijn zorgvuldig bijgehouden boekhouding ook de oorsprong genoteerd van de gelden die hij nadien uitgaf. Veruit het grootste deel van het inkomen der pestekas kwam van de stad Brugge. In mei 1666 bracht zij 75 pond in de stedelijke pestekas en van dan af iedere maand tot en met februari 1667 een bijdrage van 100 pond. Na februari 1667 werden nog 210 pond gestort om allerhande pestschulden te dekken. De | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 308]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
pestepidemie had aan de Brugse stadskas in totaal ruim 1200 pond gekost. Aangezien men in die dagen een zeer groot getal behoeftige huisgezinnen van het nodige moest voorzien daar één of beide ouders geëvacueerd waren op de Stedevijver, spreekt het vanzelf dat de parochiale Armendissen verplicht werden bij te springen. De parochiale Armendissen van St. Salvators, O.L. Vrouw, St. Gillis, St. Jacobs, St. Anna en St. Walburga werden tot einde november 1666 op een maandelijkse bijdrage van 12 pond getaxeerd, terwijl het St. Janshospitaal tussen juni en november 1666 in vijf betalingen 400 pond en het Magdalenagasthuis in drie betalingen 200 pond in de pestkas brachten. De Potterie betaald 115 pond. St. Juliaans 60 pond. Geldelijke hulp kwam er ook vanwege een vierdaagse openbare collecte die van 30 augustus tot 2 september 1666 in stad werd georganiseerd door de leden van de Gezondheidskamer. De Brugse liefdadigheid bracht om en bij de vijfhonderd pond op. Tenslotte kwam een kleiner bedrag van 32 pond uit testamentaire legaten en kleinere giften de pestlijders ten goede. De pestekas ontving in totaal 2750 pond. Uit deze kas werd geput om de talrijke noodlijdende pestlijdersgezinnen van een wekelijkse aalmoes te voorzien. De rest ging naar de hiernavolgende diensten voor pestbestrijding. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I. Godsdienstige zorg: de rodepatersDe door de stad Brugge officieel aangestelde ‘Rodepastoors’ waren twee paters Kapucijnen uit het Brugse kloosterGa naar voetnoot(8). Deze werkten zonder de maandelijke vergoeding die het medisch en toeziend personeel trok. Wel ontving de beroemde pestepater Melchior van Meenen op 2 februari 1667, toen hij plechtig zijn pestroede offerde, een gratuïteit van 20 pond groten, maar dat was dan ook alles. Voor de rest werd gans hun logement en onderhoud door de pestekas betaald. Deze pestpaters betrokken, samen met de rodemeester Joos Walgraeve het huis genaamd MakelaarsheesterGa naar voetnoot(9). Daarheen werd ook brandhout gevoerd en door de stedegarson Louis Stassion alle nodige eetwaren, beddegerief, waskuipen, mandekoets, bier en wijn, alsook het nodige voeder voor het rijdier bezorgd. In tegenstelling | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 309]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
met de rodemeesters die alle over een paard beschikten, gebruikten de Kapucijnen als rijdier een muilezelGa naar voetnoot(10). Tenslotte kregen zij ook uit het pestefonds de nodige gewijde vaten om de sacamenten toe te dienenGa naar voetnoot(11). Naast de reeds genoemde pater Melchior traden nog als rodepastoor op Faustinus van Antwerpen en Augustinus van Leuven. Dat er in deze beroerde dagen drukke godsdienstige plechtigheden werden georganiseerd met aanroeping van de gekende pestheiligen - vooral de H. Franciscus-Xaverius - is voldoende bekend. Het schilderij aan de hoek van het Pottevijnstraatje laat ons de galerij van deze pestpatronen zien. In de pestdocumenten komt echter alleen een uitgave voor van £ 10 betaald aan de Brugse Jezuïeten ‘over de uytvaert ghedaen over de zielen van alle personen dy ghestorven syn vande contaminatie...’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II. De medische zorg1. De rodemeestersIn de hogergenoemde pestrekeningen staan de namen opgetekend van een vijftal ‘roomeesters’ die te Brugge in 1666 hebben gewerkt. Vooreerst François Waukier die reeds in juli van dit jaar als slachtoffer viel en op 15 juli in de kapel van St. Juliaans werd begravenGa naar voetnoot(12). Zijn zuster, Marie Waukier, kreeg van stadswege een postume gratuïteit van £ 50Ga naar voetnoot(13). Reeds in de eerste dagen der actieve pestbestrijding komt de naam van meester Jan Nycke veelvuldig voor. Hij trad op 1 april 1666 in dienst met een maandelijkse vergoeding van £ 8. In de eerste dagen der pestbestrijding deed hij vooral aan huisinspectie en armenzorg. Vanaf de opening der pesthuizen op de Stedevijver heeft Nycke zijn standplaats bij de afgezonderde pestlijders op het Magdalenaveld. De ganse tijd van de epidemie bleef hij op post en op O.L.Vr.-Lichtmis 1667 offerde hij, samen met pater Melchior van Meenen zijn pestroedeGa naar voetnoot(14). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 310]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De 23 juni van het pestjaar 1666 trad meester Mathys Vander Mees (ook vermeld als Vermees) in dienstGa naar voetnoot(15). Hij betrok een huis in de Hauwerstraat waarvan de pacht door de pestkas werd vereffend. De 22 juli 1666 wordt Joos Walgraeve als rodemeester in dienst genomenGa naar voetnoot(16). Deze gaat zijn intrek nemen in het Makelaarsheester bij de pestepaters. Tenslotte dient de naam vermeld van meester Pieter Cornelis die zich de 23 juli 1666 voorsteldeGa naar voetnoot(17) en een maand later in effectieve dienst trad. Hij was afkomstig uit RoeselareGa naar voetnoot(18). Niet alle kandidaat-roomeesters werden echter aanvaard. Zij dienden immers vooraf een proef te ondergaan over hun medische kennis. Zo werd meester Jacob Codt uit Hondschote onbekwaam bevonden in het examen dat hij voor meester Thomas Montanus diende af te leggenGa naar voetnoot(19). Daags daarop stelde meester Jan uit Damme zich voor. Hij werd evenmin aanvaardGa naar voetnoot(20). Deze bezoldigde rodemeesters genoten benevens hun wedde van £ 8 per maand, ook gratis huisvesting en kledijGa naar voetnoot(21). Zij beschikten daarbij over een gratis rijdier - een paardGa naar voetnoot(22) - plus voeder, tuigage en hoefsmidkosten, alsook ieder over één man (of vrouw) dienstpersoneelGa naar voetnoot(23). Hun voornaamste taak bestond erin de talrijke gesignaleerde gevallen ten huize te bezoeken, de ziekte vast te stellen, de nodige geneesmiddelen te verstrekkenGa naar voetnoot(24), de pestlijders | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 311]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tot evacuatie naar de Stedevijver te bewegen en bij de beëindiging van de ziekte het woonhuis ‘zuiver’ te verklaren. Daar zij de enige personen waren die de getroffen woningen mochten bezoeken, keerden zij ook de vastgestelde weekvergoedingen uit. In de eerste eerder kalme maanden - maart, april, mei 1666 -werden af en toe enkele medische indicaties genoteerd in de pestbescheiden. Been, lies en ‘ghetader’ zijn de meest voorkomende besmette organen. In de drukke zomermaanden worden deze bijzonderheden jammer genoeg niet meer vermeld. Gezien de aard zelf van de pestziekte: ‘eene continueele kortse haestelick aenconunende sonder eenighe voorgaende teeckenen van zieckte’Ga naar voetnoot(25), was het haast onmogelijk preventief te werken. De dag dat de roomeester een huis bezocht was doorgaans ook de dag waarop het eerste sterfgeval - meestal een kind - werd genoteerd. Soms is het de dag na dit eerste bezoek dat een familielid sterft, maar men kan zich van de indruk niet ontdoen dat men de ernstige doorbraak der pest had afgewacht en dat men achter de ziekte aanliep. Buiten de reeds genoemde François Waukier zijn geen slachtoffers onder de roomeesters bekend. Wel vielen Joos Walgraeve en meester Mathys Vander Mees in augustus 1666 ziek, maar de door De Meyer geciteerde slachtoffers de dokters Guillaume de Fief, die aan de Eeckhoutbrug woonde en stierf op 31 augustus 1666, en François van den Bogaerde die bij de Cellebroeders stierf de 26e juli van ditzelfde jaar, evenmin als dokter Thomas Montanus die eveneens door de pest werd aangetastGa naar voetnoot(26), komen nergens voor als rodemeester in de officiële pestrekeningen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. De rode vroedvrouwenDeze vrouwen werden aangesteld om zowel in de Pesthuizen bij de geëvacueerde pestlijders als de thuisgebleven zwangere vrouwen in de als besmet verklaarde huizen bij de geboorte bij te staan. De namen van de beide rode vroedvrouwen zijn ons uit de pestrekening bekend. Vooreerst Elisabeth Springhers die begin mei 1666 in dienst trad. Zij trok een maandgeld van £ 6. Zij werkte hoofdzakelijk in de Pesthuizen op de Stedevijver en aan haar diensten werd Charles Goeddoeck als ‘cnape’ of ‘reeuwer’ toegevoegd. De materniteit in het pestevacuatiecentrum ter Stedevijver telde twaalf | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 312]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
beddenGa naar voetnoot(27). Maaike Kools trad in juli 1666 in functie als rodevroedvrouw tegen een maandloon van twintig gulden. Zij deed vooral in de stad dienst bij de thuisgebleven zwangere vrouwen. Beide rode vroedvrouwen bleven tot aan het einde van de pestepidemie in dienst. Elisabeth Springhers offerde, samen met ander medisch pestpersoneel, haar pestroede op Lichtmis 1667. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. De reeuweghenDeze vrouwelijke leden van de medische staf waren vooral belast met de verzorging der pestlijdersGa naar voetnoot(28). Hun aantal moet betrekkelijk groot zijn geweest want tien onder hen stierven in die korte tijd aan de pest. Uit de pestbescheiden is het niet erg duidelijk onder welk statuut ze leefden noch tegen welke vergoeding ze werkten. Een paar maal worden er voor hen logieskosten betaaldGa naar voetnoot(29). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III. Boodschapper, toezichter en huizenbewaker1. De stedegarsonsDe 25 april 1666 trad de Brugse stedegarson Louis Stassion in dienst van de Gezondheidskamer. Hij ontving een maandwedde van £ 6. Zijn taak bestond erin de pestepater en de rodemeesters van de nodige levensmiddelen te voorzien, als boodschapper op te treden tussen de administratieve leiding die in St. Juliaans en in de Gezondheidskamer was gevestigd en de actieve pestbestrijders. De stedegarson moest ook het wekelijkse onderhoudsgeld aan de arme pestlijders helpen bezorgen. Louis Stassion bleef ononderbroken in dienst tot de 25e januari 1667. Af en toe werd hij bijgestaan door zijn confrater Joos Vande Walle. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. De schadebelettersTwee Brugse schadebeletters Jan Haeck en Cornelis Van Elslande deden in de beroerde pestmaanden dienst. Hun taak was er een van toezicht op de geëvacueerde pestlijders die op de Stedevijver verblevenGa naar voetnoot(30). Om welke reden Jan Haeck de 25 september 1666 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 313]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
werd afgedankt en vervangen door Zacharius Hoeust is niet bekend. Ook deze beambten bleven tot einde januari 1667 op post. Benevens deze vaste politiebeambten traden nog een vrij aanzienlijke groep losse schadebeletters op. Hun activiteit bestond er in dienst te doen bij de stadspoorten om de uit- en ingang van burgers en vreemdelingen te controlerenGa naar voetnoot(31). Een speciale vermelding in deze rubriek van toezicht verdient Carel Heberecht die er in de stad moest over waken dat de inwoners van de ‘quaet’ verklaarde huizen zich niet op straat begaven ten einde verdere besmetting te vermijdenGa naar voetnoot(32). Deze toezichter die eerst begin juli 1666 in dienst trad en op 17 november ontslagen werd, trok een maandvergoeding van £ 3 die hem via de politiemeester werd overhandigd. Deze dienst van toezicht nauwkeurig uitgestippeld door de Gezondheidskamer, functioneerde vrij streng. Benevens de door De Meyer geciteerde gevallen van uitwijzing van vreemdenGa naar voetnoot(33), zijn in de pestrekeningen een aantal gevallen genoteerd van personen die verplicht werden hun huis te voorzien van het pesteteken (twee witte peststokken in kruisvorm bij de deur aangebracht) omdat ze met pestlijders in contact waren geweestGa naar voetnoot(34). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
IV. De hygiënische dienst1. De CellebroedersHet tijdig verwijderen van de lijken der gestorven pestlijders was van groot belang tot het handhaven van de hygiëne. Deze dienst werd natuurlijk aan de in dit werk gespecialiseerde Cellebroeders toegewezen. In mei 1666 werd Inghelbrecht Verleye vanwege de Gezondheidskamer naar Mechelen gestuurd om de provinciaal van deze broeders naar Brugge te ontbiedenGa naar voetnoot(35). Deze was op 1 juni te Brugge aanwezig waarschijnlijk om het contract af te sluiten betreffende het ter beschikking stellen van broedersGa naar voetnoot(36). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 314]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Een eigenlijk maandloon kregen de Cellebroeders niet. Alleen de pater der Cellebroeders trok een vergoeding voor het begraven van de arme pestlijdersGa naar voetnoot(37). De broeders zelf ontvingen gratis kledij zoals blijkt uit deze rekeningpost: ‘8 september 1666: betaelt Jooris Paridaen cleeremaecker over het maecken van 2 overtrecksels van toelle voor broeder Nicolaus ende Heinderyck ende een greinen cleet voor broeder Gillis’. Zij beschikten ook over een rijdier - een paard - getuigd en onderhouden op kosten van de pestekasGa naar voetnoot(38). Eenmaal wordt de uitgave vermeld van een geneeskundig instrument waaruit blijkt dat de Cellebroeders ook met de verzorging van levende pestlijders te maken haddenGa naar voetnoot(39). Het groot getal sterfgevallen in de drukke pestmaanden juli, augustus en september 1666 ,deed de noodzakelijkheid ontstaan een bijgevoegde grafmaker aan te spreken in de persoon van Adriaan Philips verbonden aan het kerkhof van de O.L. Vrouwkerk te BruggeGa naar voetnoot(40). De 10 december 1666 vertrok broeder Nicolaas terug naar zijn klooster te Mechelen. Hij ontving bij deze gelegenheid uit de pestekas een ‘cortesye’ voor bewezen dienstenGa naar voetnoot(41). De beide Brugse Cellebroeders Heinderyck en Gillis van Herren volstonden van dan af om de zeldzame overledenen te begraven. In het begin van de pestepidemie werden de doden in een houten kist begraven. De 24 juli 1666 ontvangt Cornelis Robert de som van £ 16 - 3 - 6 over levering van doodkisten. Daarna komen geen dergelijke uitgaven meer voor in de pestrekeningen. Wellicht wijzen de talrijke bestellingen van geschud stro de richting aan van het begrafenisritueel zoals het in eigentijdse afbeeldingen wordt voorgesteld. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. De hondenslagerHet stadsbeeld had in 1666 schijnbaar nog niet veel verandering ondergaan in vergelijking met twee eeuwen vroeger toen talrijke | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 315]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ronddolende hondenGa naar voetnoot(42) een ware gesel waren. Niet ten onrechte beschouwde men deze beesten als verspreiders van de pest. Daarom werd op 6 juni 1666 Pieter Delynck aangeworven ‘als bedienende het ofycie van onde slagher te 2 sch. daeghs ende te 5 d. daeghs voor den knecht dy het waghenken treckt daer de doode honden op wech ghevoert worden’Ga naar voetnoot(43). Pieter Delynck bleef in dienst tot 5 oktober 1666. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. De besorghsterDe Brugse Gezondheidskamer hield streng toezicht op het opnieuw toegankelijk stellen van gepestifereerde huizen. Alleen met toelating van deze Kamer mocht men het woonhuis zuiveren. Meestal wordt in de pestbescheiden deze datum van zuivering (plus het offeren van de roede die als herkenningsteken had gediend) uitdrukkelijk vermeld zoals ook enkele gevallen van zuivering zonder de toelating van de Gezondheidskamer. De taak van deze ‘besorghsters’ bestond er in na te gaan of de huizen grondig gereinigd warenGa naar voetnoot(44) en indien alle bewoners gestorven waren (in de pestrekeningen worden deze gevallen genoteerd met de uitdrukking ‘Al doot’) een inventaris der nagelaten goederen op te stellenGa naar voetnoot(45). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. De muederaersDe Gezondheidskamer deed in deze pestmaanden ook een beroep op de in gildeverband werkende ruimdienst. Het verwijderen der excrementen uit de beerputten der besmette huizen was een belangrijk aspect in het geheel der zuivering der huizen. Einde november 1666 wordt aan de deken der ‘mueraers’ het globaal bedrag overhandigd voor bewezen ruimdienstGa naar voetnoot(46). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Camer vande GhesontheytAl het pestpersoneel stond onder toezicht en beheer van de Camer vande Ghesontheyt. Opgericht in 1603Ga naar voetnoot(47) had deze instelling al een belangrijke activiteit ontplooid in de pestjaren 1631-32 door o.m. een aantal preventieve maat- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 316]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
regelen uit te vaardigen ter bestrijding van de pestGa naar voetnoot(48). Daar er geen verslagboeken bewaard zijn van de bijeenkomsten van deze Camer is het ons niet duidelijk of dit organisme van ziektebestrijding permanent zetelde dan alleen op vastgestelde tijden. De meeste bijeenkomsten schijnen in het Brugs stadhuis te hebben plaats gehadGa naar voetnoot(49), maar ook in de gebouwen van Het VrijeGa naar voetnoot(50), het JonckhofGa naar voetnoot(51), het Brugs schepenhuisGa naar voetnoot(52), de kantien van St. SalvatorsGa naar voetnoot(53) en in het huis van Joos RubensGa naar voetnoot(54) werden bijeenkomsten gehouden. Een belangrijke spil in de administratieve aangelegenheden van de Camer was de Meester van het Brugse krankzinnigengesticht en passantentehuis broeder Pieter Vanden Driessche. Na een proeftijd als knecht van het St. Juliaansgasthuis, trad hij in 1645 in dit godshuis binnen als broeder. In het jaar 1662 volgde hij Meester Jan De Herdt op als overste, functie die Vanden Driessche tot aan zijn dood in 1698 waarnamGa naar voetnoot(55). Petrus Vanden Driessche was in de volle levenskracht toen hij als overste van een stedelijke liefdadige instelling door het Brugse stadsbestuur belast werd met de administratieve verrichtingen van de Camer vande Ghesontheyt. Dank zij de beide door Vanden Driessche opgestelde registers of handboeken zijn wij zeer nauwkeurig ingelicht over het verloop van de ziekte en haar bestrijdingGa naar voetnoot(56). Het | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 317]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Broeder Pieter van den Driessche, meester van het Sint-Juliaansgasthuis 1662-1698. (Schilderij, in het Sint-Janshospitaal).
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 318]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zijn trouwens deze beide documenten die als basis dienden voor de in bijlage gepubliceerde gegevens over de mortaliteit per dag en per maand en over de spreiding per straat. De Meyer bericht onsGa naar voetnoot(57) dat van deze gezondheidskamer volgende personen deel uitmaakten: de burgemeester (van de Commune), een schepen, een raadslid, drie geneesheren nl. Thomas Montanus, Mattheus Rhodius en Jan Vekemans, verder de rodemeester Josse Speelman alsook een greffier, ongetwijfeld de reeds genoemde Meester Pieter Vanden Driessche. In werkelijkheid komen in de handboeken Vanden Driessche alleen de namen voor van Montanus die als examinator vermeld wordt van een kandidaatrodemeester en van burgemeester Jan Baptist de Villegas die zich zeker actief gedroeg in deze beroerde pestdagenGa naar voetnoot(58). Begin april 1666 schijnt het tijdstip te zijn geweest waarop men ernstig werk begon te maken met de pestbestrijding. Het is dan ook niet te verwonderen dat de notities van Pieter Vanden Driessche slechts in maart 1666 beginnen, d.i. maanden nadat - wij wezen er reeds hoger op - de pest haar intrede deed te Brugge. Een belangrijk onderdeel van de pestbestrijding was de overbrenging van de aangetaste personen op een speciale afzonderingsplaats nl. de Pesthuizen ook nog Stedevijver genaamd binnen het beluik van het vroegere Magdalenaleprozentehuis. Eerst einde mei 1666 was deze evacuatieplaats gereed dit blijkens de verrichting van de Camer gedateerd op 8 juni van dit jaar: ‘betaelt Adriaen Denye over het voeren van syn perden ende backwaghen d'heeren ghecomiteerde vande Camer naer stedevyvere den 20en Meye tot besichtighen vande huusen... £ 0-8-0’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 319]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In afwachting dat de barakken op de Stedevijver klaar waren, bracht men de pestlijders onder op meerdere plaatsen van de zogeheten binnensingels. Uitvoerige aanpassingswerken grepen ondertussen plaats aan de Pesthuizen: waterputten werden gegraven, emmers om water te putten aangekocht terwijl de uitrusting van de bedden der pestlijders - zij sliepen op stro - aanzienlijke uitgaven meebrachtGa naar voetnoot(59). Kortom men vindt in de pestbescheiden alle uitgaven terug die voorkomen in de boekhouding van de Brugse hospitalen olie, zeep, azijn, kaarsen, wijn, bier en brandhoutGa naar voetnoot(60). Ook behoeftige pestlijders die er prijs op stelden thuis te blijven - een eigenlijk evacuatiebevel van pestlijders naar de Stedevijver bestond niet - genoten geldelijke steun (per week en per persoon aan huis bezorgd) en van hulp in natura. Het is opvallend dat de uitgaven voor geneesmiddelen eerder miniem zijn. Slechts éénmaal maakt broeder Pieter Vanden Driessche daarvan gewag: ‘Den 26 sporckele 1667 betaelt jhr. Joachim De Vocht apotecaris over leverynghe van diversche medicamenten voor dy vande contatie: £ 2 - 4 - 4’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BesluitGesignaleerd in november 1665 maakte de Pestis Brugana in de koude wintermaanden die daarop volgden niet erg veel slachtoffers. Vanaf mei 1666 werd de pest een ware gesel met het hoogtepunt in de warme zomermaanden juli, augustus en september om geleidelijk af te nemen en volkomen te verdwijnen in januari 1667. Het officiële einde met de plechtige offering der pesteroeden door het pestpersoneel greep plaats op O.L. Vrouw Lichtmis 1667. Veruit het grootste gedeelte der slachtoffers viel in de arme volksbuurten van St. Anna en St. Gillis waar de huis- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 320]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vesting, de voeding en de hygiëne ongetwijfeld het meest te wensen lieten. De rijke stadskwartieren en de talrijke kloostergemeenschappen bleven zo goed als gespaard. Een belangrijke karakteristiek van de Pestis Brugana van 1666 was de grote kindersterfte: om en bij de helft van de 1357 doden waren kinderen. De openbare instellingen - stadskas en parochiale armendissen - hebben in ruime mate geldelijk bijgedragen om een grootscheepse actie ter bestrijding van deze volksgesel met een talrijk en gespecialiseerd personeel op gang te brengen. De openbare liefdadigheid kwam pas los toen de pest al honderden slachtoffers had gemaakt. De Brugse Camer valide ghesontheyt was in gans deze periode het meest actieve organisme dat aan preventieve pestbestrijding deed ten minste volgens de geneeskundige normen van die tijd. Dat men een aantal ervaringen rijker was geworden - het werk van Thomas Montanus Qualitas Loimodea sive Pestis Brugana, is het resultaat van deze wetenschappelijke ziektebenadering - bewijst het feit dat na 1667 Brugge niet meer geteisterd werd door deze Middeleeuwse pestepidemieën die veel weg hadden van hecatomben. Jozef Geldhop | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 321]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 322]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 323]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 324]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijlage II
|
Naam van de straat | Eerste geval | Laatste geval | Besmette huizen | Doden |
Achter den Breyel | 15.6.66 | 9.8.66 | 3 | 8 |
Achter den Frerenmuer | 11.9.66 | 19.9.66 | 2 | 1 |
Achter St. Annakerk | 5.10.66 | 8.10.66 | 2 | 3 |
Balchstraat | 31.8.66 | 22.12.66 | 7 | 10 |
Balistraat | 25.7.66 | 10.10.66 | 3 | 11 |
Belsbukstraatje | 20.8.66 | 1.11.66 | 2 | 2 |
Bethanie (kwartier van B) | 25.8.66 | 1 | 0 | |
Bezemstraatje | 1.8.66 | 1 | 1 | |
Biskaaiersplaats | 6.8.66 | 1 | 1 | |
Blendeliedengasthuis | 6.7.66 | 18.9.66 | 3 | 5 |
Boerenhoek | 23.4.66 | 1 | 4 | |
Bootgezelstraatje | 21.4.66 | 10.11.66 | 5 | 6 |
Boterhuis (Swart Hondeken) | 8.3.66 | 13.9.66 | 2 | 4 |
Bouveriestraat | 30.9.66 | 1 | 1 | |
Bukstraatje (ten Hooie) | 23.7.66 | 27.8.66 | 6 | 10 |
Burch | 16.8.66 | 1 | 3 |
Naam van de straat | Eerste geval | Laatste geval | Besmette huizen | Doden |
Capellestraat | 30. 8.66 | 1 | 0 | |
Carmersbrugge | 22.8.66 | 1 | 1 | |
Ca rmerskerke | 16. 10.66 | 1 | 0 | |
Carmerstraat | 27. 7.66 | 17.11.66 | 13 | 20 |
Cellebroedeis | 26. 7.66 | 1 | 2 | |
Chartreusen | 13. 5.66 | 1 | 1 | |
Coletteklooster | 17.9.66 | 1 | 0 | |
Coolplaats | 10. 8.66 | 7. 9.66 | 5 | 6 |
Craene | 11. 7.66 | 1 | 1 | |
Craenebrug | 25. 8.66 | 1 | 1 | |
Crekenburchstraatje | 3. 11.66 | 1 | 0 | |
Dampoort | 16. 5.66 | 1 | 0 | |
Dorenstraatje | 9.6.66 | 1 | 0 | |
Dweersstraatje | 19. 9.66 | 1 | 1 | |
Dyver | 17. 8.66 | 1 | 0 | |
Eeckhoutstraat | april 66 | 22. 4.66 | 2 | 3 |
Eiermarkt | 19. 8.66 | 24. 8.66 | 2 | 1 |
Eiland | 25. 5.66 | 1 | 1 | |
Engelstraatje | 18. 6.66 | 28. 12.66 | 2 | 6 |
Ezelpoort | 8. 5.66 | 19. 7.66 | 7 | 17 |
Ezelstraat | 26. 6.66 | 6. 10.66 | 8 | 18 |
Filipstockstraat | 17. 8.66 | 15. 9.66 | 3 | 6 |
Fondatie graaf Fonteyne | 8. 12.66 | 1 | 1 | |
Fonteinstraatje | 27. 5.66 | 2. 12.66 | 4 | 6 |
Frerenakkerstraat | 21. 8.66 | 1 | 1 | |
Galgestraat | 20. 9.66 | 1 | 1 | |
Ganzeplaats | 30. 7.66 | 1 | 2 | |
Ganzestraat | 11. 5.66 | 5. 9.66 | 4 | 10 |
Garenmarkt | 14. 8.66 | 13. 9.66 | 4 | 3 |
Geldmuntstraat | 22. 4.66 | 2. 9.66 | 4 | 6 |
Genthof | 30. 6.66 | 7. 9.66 | 4 | 7 |
Gentpoort | 7. 7.66 | 21. 11.66 | 3 | 2 |
G~stelhof | 4. 7.66 | 26. 9.66 | 4 | 5 |
Goezeputstraat | 29. 7.66 | 1 | 2 | |
Gootjen | 19. 9.66 | 1 | 1 | |
Gouden Poort | 16. 5.66 | 1 | 2 | |
Grauwwerkerstraat | 11. 8.66 | 1 | 1 | |
Greinschuurstraat | 14. 8.66 | 4. 10.66 | 2 | 5 |
Groeninge | 30. 7.66 | 30. 9.66 | 6 | 5 |
Groenstraatje | 27. 6.66 | 17. 9.66 | 5 | 10 |
Grote Markt (Corenmarkt | 3. 5.66 | 31. 8.66 | 3 | 5 |
Halle | 4. 8.66 | 1 | 0 | |
Hauwerstraat | 22. 7.66 | 10.10.66 | 2 | 2 |
Heilig Geesthuis | 22. 8.66 | 1 | 0 | |
Helmstraatje | 25. 5.66 | 29. 7.66 | 4 | 16 |
Hoedenmakerstraat | 21. 5.66 | 28. 9.66 | 6 | 7 |
Hoogste van Brugge | 1. 6.66 | 6. 8.66 | 3 | 3 |
Hoogstik | 26. 6.66 | 13. 9.66 | 7 | 5 |
Hoogstraat | 2. 8.66 | 1 | 1 |
Naam van de straat | Eerste geval | Laatste geval | Besmette huizen | Doden |
Hooie (ten H.) | 2. 7.66 | 9. 1.67 | 55 | 99 |
Jacopijnestraat | 27.5.66 | 25. 9.66 | 3 | 2 |
J'erusalemplaats | 28.10.66 | 1 | 0 | |
Jonckhof | 20. 8.66 | 1 | 0 | |
Kaatsspel | 3. 8.66 | 6. 9.66 | 3 | 2 |
Kathelijnepoort | 27. 8.66 | 1 | 1 | |
Kathelijnestraat | 24. 7.66 | 20.11.66 | 4 | 5 |
Klein Eeckhoutstraatje | 19.12.66 | 1 | 2 | |
Kleine Eeckhoutbrug | 30. 8.66 | 1 | 1 | |
Koningsbrug | 3. 5.66 | 21.10.66 | 4 | 7 |
Koolkerke | 1.12.66 | 1 | 1 | |
Korte Baliestraat | 1. 7.66 | 19.8.66 | 7 | 11 |
Korte Raamstraat | 14. 9.66 | 28. 9.66 | 2 | 2 |
Korte Vlamingstraat | 21. 4.66 | 1 | 1 | |
Kraanrei | 12. 7.66 | 16. 8.66 | 2 | 10 |
Krom Genthof | 11. 7.66 | 23. 8.66 | 2 | 11 |
Kruispoort | 25. 6.66 | 26. 9.66 | 10 | 19 |
Kuiperstraat | 22. 3.66 | 3.11.66 | 3 | 2 |
Land van Belofte | 19. 9.66 | 14. 9.66 | 2 | 3 |
Lane (straatje zonder ende) | 10.10.66 | 20.10.66 | 2 | 6 |
Lange Baliestraat | 26. 6.66 | 10. 9.66 | 3 | 4 |
langerei | 1. 6.66 | 28.10.66 | 12 | 14 |
Lange Rolleweg | 1. 6.66 | 20. 9.66 | 4 | 9 |
Langestraat | 28. 4.66 | 3. 9.66 | 6 | 17 |
latijnsche School | 5. 8.66 | 1 | 1 | |
Leffinge | 15. 9.66 | 1 | 1 | |
Makelaarsheester | 11.12.66 | 1 | 3 | |
Mallebergplaats | 15. 9.66 | 1 | 0 | |
Mandevispaanstraatje | 19. 8.66 | 16. 9.66 | 2 | 7 |
Mariastraat | 6. 5.66 | 12.10.66 | 5 | 16 |
Meers | 8. 5.66 | 1 | 2 | |
Moerstraat | 8. 5.66 | 28.10.66 | 5 | 7 |
Molenbrug | 10. 9.66 | 1 | 0 | |
Molenmeers | 30. 7.66 | 1 | 0 | |
Mortierstraatje | 30. 8.66 | 3.12.66 | 3 | 6 |
Munte | 11. 7.66 | 1 | 1 | |
Naaldenstraat | 8.10.66 | 4.11.66 | 2 | 1 |
Nieuwe Gentweg | 15. 7.66 | 20.12.66 | 5 | 12 |
Nieuwstraatje | 5. 7.66 | 23.10.66 | 24 | 50 |
Noordzandstraat | 12. 5.66 | 14.10.66 | 5 | 8 |
Oliebrug | 14. 9.66 | 14. 9.66 | 2 | 1 |
Oliestraat | 22 8.66 | 1 | 1 | |
O.L. Vrouwkerkhof | 12. 8.66 | 31. 8.66 | 3 | 4 |
Oostgistelhof | 18. 9.66 | 1 | 1 | |
Oostmeers | 20. 7.66 | 18.10.66 | 7 | 16 |
Oude Burg | 2. 7.66 | 1 | 1 | |
Oude Gentweg | 20. 7.66 | 23.10.66 | 7 | 21 |
Oude Hof | 18. 8.66 | 1 | 1 |
Naam van de straat | Eerste geval | Laatste geval | Besmette huizen | Doden |
Oudemerktstraat | 24. 8.66 | 1 | 4 | |
Oude Zak | 23. 5.66 | 10.10.66 | 2 | 2 |
Palmstraat | 18. 5.66 | 1 | 2 | |
Pandbrugje | 21. 5.66 | 30.8.66 | 2 | 3 |
Paradijs (herberg) | 27.8.66 | 27. 8.66 | 2 | 4 |
Pandbrugje | 21. 5.66 | 30. 8.66 | 2 | 3 |
Pittem (huis van P.) | 17. 9.66 | 1 | 1 | |
Potterie (kwartier van P.) | 15. 5.66 | 10.12.66 | 8 | 18 |
Pottenerei | 6. 9.66 | 1 | 0 | |
Pottenmakerstraat | 2. 7.66 | 13. 8.66 | 3 | 10 |
Pottevijnstraatje | 23. 6.66 | 15.12.66 | 7 | 24 |
Prinsenhof (kwartier van P.) | 27. 5.66 | 6. 9.66 | 3 | 3 |
Raamstraat | 5. 9.66 | 6.10.66 | 4 | 12 |
Rolweg | 10. 6.66 | 28.10.66 | 4 | 10 |
Rode Leeuw | 19. 8.66 | 1 | 1 | |
Rode Zustershuis (kwartier) | 30. 7.66 | 8.10.66 | 4 | 10 |
Roopeerdstraat | 13. 5.66 | 15.10.66 | 24 | 52 |
Roostraat | 25. 5.66 | 29. 9.66 | 7 | 11 |
Rosemarijnstraatje | 31.10.66 | 1 | 3 | |
Rozendal | 26.10.66 | 1 | 0 | |
Rijkepijnderstraat | 24. 6.66 | 11.11.66 | 12 | 18 |
Scheperschaarstraat | 3. 7.66 | 15.10.66 | 3 | 7 |
Schipperskapel | 1. 8.66 | 13. 8.66 | 2 | 0 |
Schrauwstraat | 23. 8.66 | 1 | 0 | |
Sgravenstraat | 27. 7.66 | 31. 8.66 | 6 | 20 |
Sheerboutstraat | 12. 9.66 | 1 | 1 | |
sHeer Pieter Scheurstraat | 17.6.66 | 1 | 3 | |
Sinmoraelstraat | 5. 8.66 | 14. 8.66 | 2 | 0 |
Sint Amandstraat | 25. 5.66 | 11.10.66 | 2 | 4 |
Sint Annabrug | 25. 5.66 | 1 | 0 | |
Sint Annarei | 29. 7.66 | 1 | 2 | |
Sint Clarastraat | 3. 7.66 | 8.11.66 | 24 | 56 |
Sint Elooiskapel | 15. 9.66 | 1 | 5 | |
Sint Gilliskerk (kwartier) | 30. 5.66 | 31.10.66 | 22 | 52 |
Sint Jacobstraat | 13. 5.66 | 19. 8.66 | 5 | 7 |
Sint Jansbrug | 21. 8.66 | 1 | 3 | |
Sint Janstraat + plaats | 6. 7.66 | 27. 8.66 | 6 | 4 |
St. Pieters | 19. 5.66 | 1 | 1 | |
Sint Salvatorskerkhof | 19. 8.66 | 1 | 4 | |
St. Trudostraat + klooster | 3.10.66 | 18.10.66 | 2 | 2 |
Slautenburch | 23. 8.66 | 1 | 1 | |
Smedenpoort | 9.6.66 | 23. 8.66 | 2 | 2 |
Smedenstraat | 11. 6.66 | 1 | 2 | |
Snaggaardstraat + brug | 21. 5.66 | 8.11.66 | 6 | 10 |
Spanjaardstraat | 25.10.66 | 1 | 2 | |
Speelmanstraat | 31. 8.66 | 1 | 1 | |
Spermalie (kwartier) | 22. 6.66 | 21.10.66 | 5 | 6 |
Speypoort | 24.4.66 | 5.11.66 | 5 | 6 |
Spiegelrei | 31. 7.66 | 19.10.66 | 4 | 5 |
Spijkelboorstraat | 24. 5.66 | 28.10.66 | 3 | 6 |
Staelyserplaats | 2. 9.66 | 1.12.66 | 5 | 16 |
Naam van de straat | Eerste geval | Laatste geval | Besmette huizen | Doden |
Steenstraat | 21. 6.66 | 21. 8.66 | 3 | 4 |
Stuivenberge (den Dune) | 3. 8.66 | 1 | 3 | |
Tavyser (straatje achter T) | 28. 5.66 | 1 | 3 | |
Ter Balie | 4. 8.66 | 6.10.66 | 5 | 15 |
Timmermanstraatje | 29.7.66 | 1 | 1 | |
Vestestraatje | 5.12.66 | 1 | 3 | |
Vlamingdam | 23. 8.66 | 14.12.66 | 4 | 5 |
Vlamingstraat | 21. 8.66 | 12. 9.66 | 3 | 1 |
Vri jdagmarkt | 12. 8.66 | 2.11.66 | 2 | 2 |
Vijfhoek | 23. 5.66 | 11.11.66 | 12 | 18 |
Vuil Reitje | 16. 7.66 | 15. 8.66 | 3 | 3 |
Vulderstraat | 23. 6.66 | 5. 8.66 | 2 | 2 |
Waghenaarstraat | 25.10.66 | 1 | 1 | |
Walburgastraat + kerkhof | 15. 8.66 | 29. 9.66 | 2 | 0 |
Walplaats | 15. 7.66 | 1 | 3 | |
Wapenmakerstraat | 23. 7.66 | 20. 8.66 | 3 | 6 |
Waterhuis | 23. 8.66 | 16. 9.66 | 2 | 11 |
Wereld uit | 29. 8.66 | 1 | 1 | |
Westmeers | 6. 5.66 | 3. 7.66 | 4 | 1 |
Witte Leertouwerstraat | 16. 8.66 | 30. 9.66 | 5 | 8 |
Wollestraat | 20. 8.66 | 4. 9.66 | 2 | 1 |
Wulfhagestraat | 4. 9.66 | 1 | 1 | |
Wyngaard + plaats | 29. 7.66 | 7. 9.66 | 4 | 4 |
Zakske | 8. 8.66 | 25.12.66 | 6 | 5 |
Zevensterrenstraat | 10. 5.66 | 20.12.66 | 5 | 6 |
Zonnekenmeers | 21. 7.66 | 28.10.66 | 2 | 8 |
Zuidzandstraat | 16. 7.66 | 9. 9.66 | 4 | 5 |
Zwarte Leertouwerstraat | 26. 6.66 | 4.12.66 | 12 | 28 |
Zwijnskot | 31. 7.66 | 1 | 3 | |
Zwijnstraatje | 26. 8.66 | 27. 8.66 | 2 | 9 |
- | - | |||
716 | 1308 |
- voetnoot(1)
- Wij gebruikten de heruitgave van dit werk bezorgd door de Pelikaan, Oedelem 1964.
- voetnoot(2)
- Archief K.O.O. Brugge, Fonds St. Juliaans Nrs 1043 en 1044. Wij houden er aan onze oprechte dank te betuigen aan de heer Michel De Duytsche die ons wegwijs maakte in dit belangrijk Fonds.
- voetnoot(3)
- Zie De Meyer, Analectes Médicaux, blz. 204. Daar wordt het getal van 97.000 slachtoffers vermeld voor de stad Londen. Reeds in november 1665 werd te Brugge de aanwezigheid gesignaleerd van pestdragende Engelsen. Op Allerzielendag van dit jaar riep de Aartsdiaken de Brugse pastoors in het bisschoppelijk paleis bijeen om hen te waarschuwen tegen deze ziekte: ‘Exposuit... quanta cum cautela deberent visitare infirmos, ipsisque administrare sacramenta praesertim externis magno numero ex Anglia lue pestifera infecta adventantibus, ex quibus aliqui hic subito et manifestissimis signis fuerunt sublati...’ (A.B.B. = archief Bisdom Brugge, Acta 1665, 2 nov., fo 22v).
- voetnoot(4)
- Voor het gedetailleerd overzicht van de infectie en de mortaliteit in de maanden maart 1666 tot januari 1667: zie bijlage 1.
- voetnoot(5)
- Zie bijlage 2 waar men de alfabetische lijst vindt van de Brugse straten met het aantal geïnfecteerde huizen en doden.
- voetnoot(6)
- De Brugse timmerman Robert Blomme kreeg op 15 mei 1666 de bisschoppelijke toelating om op 16 mei - een zondag! - te werken ‘...ex-
- voetnoot(7)
- Zie A.B.B., Acta 1666, 15 Maii, fo 138r.: ‘data licentia R.R.P.P. Domirum...’ Zie: A.B.B., Acta 1666, 15 Maii, fo 138v.
- voetnoot(7)
- Zie A.B.B., Acta 1666, 15 Maii, fo 138r.: ‘data licentia R.R.P.P. Domi nicanis, Recollectis et Carmelitis habendi supplicationem extra claustra ad instantiam civium Brugensium ipsis respective vicinorum ad rogandum Deum ut dignetur pestem, abaque flagella Suae iracundiae avertere a civitate et dioecesi Brugensi..’
- voetnoot(8)
- Zie K.O.O. Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 169r, ‘Betalynghe vande nootsakelickheden vanden Rodepastoor synde 2 paters Capusynen’.
- voetnoot(9)
- Id., fo 181v.: ‘den 27 julii betaelt de huusvrauwe van Joos Vandenhende de welcke gheghaen is int Maeckelaers heestre om te dienen den Roopastor ende den suregyn meester Joos Walgraeve: £ 2-10-0’.
- voetnoot(10)
- Id., fo 181r.: ‘den 9 julii betaelt aen Jan Hovenaghel over syn voiage naer Maele tot coopen van eenen muul: £ 0-4-0’; alsook ‘den 10 julii 1666 betaelt Fransoys De Brouck over den coop van eene Mulette voor den Roopastor £ 6-0-0’ en ook: ‘den 12 julii 1666 betaelt Adriaen Clement saelmaecker over een saele ende toom voor de mulette vanden Roopastor: £ 2-13-4’.
- voetnoot(11)
- Id., fo 182r.: ‘den 7 augustii betaelt Jan Boudens selversmidt over het leveren ende maecken van een selver kasken om de H. Olye ende een om tvenerabel comt tsamen: £ 1-13-6’. Ook nog: id. fo 184v.: ‘de 16 novembre betaelt Nicolaus de Blon selversmidt over leveren ende maecken van een selveren kasken om den H. Olye en het venerabel in te doene voorde paters die inde peste gaen: £ 1-15-2-’.
- voetnoot(12)
- Id. fo 171r.: ‘den 15 julii 1666 is ghedaen den uutvaert van meester Fransoys Waukier in syn leven de stad van Brugghe ghedient hebbende als Roodoctor...’
- voetnoot(13)
- Id. fo 1711r.: ‘betaelt Joncvrauwe Mary Waukier over Meester Fransoys Waukier saligher memorie, haeren broeder: £ 50-0-0’.
- voetnoot(14)
- Id., fo 172v.: ‘Den 15 sporckel betaelt Meester Jan Nycke over een maent van synen dienst verschenen den 1 sporckel 1667 en heeft den 2 sporckel synen roostock gheoffert: £ 8-0-0’.
- voetnoot(15)
- Id., fo 172r.: ‘Den 23 junii is meester Mathys Vander Mees aenveert tot roode meester en betaelt up d'hant: £ 6-0-0’.
- voetnoot(16)
- Id., fo 172r: ‘den 22 julii betaelt meester Joos Walgraeve over een gratuwiteyt ten ingaene vande contatie als roomeester...: £ 66-13-4’.
- voetnoot(17)
- Id. fo 181v.: ‘Den 23 julÜ betaelt meester Pieter Cornelis suregyn over een cortesye ter kause hy hem heeft commen presenteeren voor Roomeester inde contatie: £ 2-0-0’.
- voetnoot(18)
- Id., fo 180v.: ‘Den 23 augustii betaelt Pieter de Hamer over syn volage naer Roeselaere om te haelen meester Pieter Cornelis tot Roomeester: £ 1-4-0’.
- voetnoot(19)
- Id., fo 180v.: ‘den 22 junii betaelt meester Jacop Codt over syn moeienisse dy hy ghedaen heeft int commen van Honscote naer Brugghe ten versoecke vanden heer Burghmeester ten fyne men hem soude examineren of hy bekwame soude wesen om Roomeester te syn, dat naer ondersoeck vanden doctor Montanus ghevonden niet bequame te wesen: £ 2-0-0’.
- voetnoot(20)
- Id., fo 180v.: ‘Den 23 junii betaelt meester Jan suregyn van Damme dy hem presenteerde voor Roomeester voor cortesye: £ 0-8-0’.
- voetnoot(21)
- Id., fo 172v.: ‘den 9 novembre 1666 betaelt Jan Vermeulen over meester Mathys Vander Mees over leverynghe van een mantel ende stoffatie daer toe dienende: £ 3-19-3’.
Id., fo 172v.: ‘den 17 decembre 1666 betaelt de huusvrauwe van Fransoys Verstraete over meester Pieter Cornelis over stoffe ende stoffatie om cleederen: £ 7-10-11’.
- voetnoot(22)
- Id., fo 181v.: ‘den 25 julii betaelt Jacques Ruvroy over den coop van een bruun baeide ruunde perdt voor meester Joos Walgraeve £ 9-8-0’.
- voetnoot(23)
- Id., 172v.: ‘den 16 augustii betaelt Jacques de Cluyt als weest hebbende knecht van meester Mathys ter kause dat hy de vorn. meester Mathys ghedient heeft: £ 2-0-0’.
- voetnoot(24)
- Er zijn betrekkelijk weinig uitgaven voor geneesmiddelen geboekt. Wel talrijke betalingen voor oud lijnwaad om plaasters te maken en éénmaal voor medische instrumenten: ‘den 9 oktobre betaelt zeker messemaecker over het maecken van diversche instrumenten tot de surisie dienende ende dit voor meester Jan Nycke op de Vyvere: £ 0-18-0’.
- voetnoot(25)
- Deze diagnose komt voor in een drukwerkje dat het Brugse stadsmagistraat in 1604 liet drukken. Voor de tekst ervan zie: De Meyer, a.w., blz. 159-163.
- voetnoot(26)
- Zie J De Mersseman, in Bibliographie des Hommes Remarquables de la Flandre Occidentale, deel I, Brugge 1843, blz. 346-347. Deze bijdrage gaat volledig terug op de levensschets die Dr. De Meyer aan deze Brugse geneesheer wijdde. Over de pest van 1666 gaf Thomas Montanus in 1669 een uitvoerige studie uit onder de titel Qualitas Loimodea sive pestis Brugana Anni MDCLXVI Hippocratico-Hermeticè discussa, Brugss Flandrorum, apud Lucam Kerckhovium, via Breydelia ad insigne Albae Crucis 1669
- voetnoot(27)
- K.O.O., Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 173r.: ‘De 29 meye betaelt Loys Stassion stedegarson over leveren ende maecken van 12 stroobedden, 12 hoorpullens, 12 paar slapelakens, 24 sargen en het leveren van sch pra, stoelen, ketelen ende veel ander cleene minuyeyten al over ghelevert in handen van Elisabeth Springhers: £ 19-2-10’.
- voetnoot(28)
- Zie A. Viaene, in Biekorf 1971, blz. 316; alsook A. Dewitte, De Geneeskunde te Brugge in de Middeleeuwen, Brugge 1973, blz. 29-30. Dit werk is trouwens een belangrijke basisstudie voor het geheel van het medisch bedrijf in deze tijden.
- voetnoot(29)
- K.O.O. Brugge, Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 183v: ‘Den 30 septembre betaelt Berenaert Vandendorpe over 23 daghen den kost ghegheven te hebben aen een reuweghe uut thuus van Anthone Durmon te 6 stuvers daeghs en over leverynghe van stroo en anders: £ 1-5-6’.
- voetnoot(30)
- Id., fo 177r.: ‘den 19 junii 1666 betaelt de huusvrauwe van Jan Haeck schadebeletter over ende in minderynghe van synen dienst tol sorghe draeghen vande persoonen dat sy niet en souden van stedevyvere gaen drincken inde herberghen ofte loopen daert haer soude belyvert: £ 2-0-0-’.
- voetnoot(31)
- fo 184r.: ‘den 24 octobre betaelt Jan Heyns als hoofdman vande schadebeletters over haerlieder diensten ghedaen ande stadspoorten: £ 28-0-0’.
- voetnoot(32)
- Id., fo 185v.: ‘Betaelynghe van Carels Heberecht over syn dienst tot sorghedraghen dat de ghespestefereerde buuten haer ghestelden huusen niet en gaen achter straete...’
- voetnoot(33)
- De Meyer, Analectes Médicaux, blz. 206-207.
- voetnoot(34)
- Zie: K.O.O. Fonds St. Juliaans vol. 1043, fo 75v.: ‘De 9 julii gheordonneert aen Jan De Meye teecken uut te stecken woonende ande Eselpoorte ter cause dat hy uut syn huus heeft ghesonden synen knecht met de peste naer de stedevyvere’.
- voetnoot(35)
- Id., fo 180r.: ‘den 25 meye betaelt Inghelbrecht Verleye messagier over syn volage ghedaen met briefven naer den provinciael vande sellebroeders: £ 1-14-0’.
- voetnoot(36)
- Id., fo 178r.: ‘den eersten junii betaelt den pater provinciael vande sellebroeders van een gratuweteyt by order vande ghecommiteerde vande camer: £ 4-0-0’.
- voetnoot(37)
- Id., fo 178r.: ‘Den 9 septembre betaelt den pater vande sellebroeders over eenich verschot by hem ghedaen aende aerme ghepestefereerde int beghinsel vande sieckte over de begraevynghe van diversche aermen: £ 21-4-5’; en verder: den 13 octobre 1666: den pater vande sellebroeders op minderynghe van syn rekeninghe over het beghraven vande aerme ghepestefereerde...’
De begrafenissen hadden vanaf 10 september 1666 op bisschoppelijk bevel plaats 's avonds. Zie: A.B.B., Acta 1666, 10 sept., fo 168v.
- voetnoot(38)
- Id., fo 184r.: ‘Den 16 octobre betaelt Jan Noret saelmaecker over leverynghe van een oude saele ende anders by hem ghedaen voor het perdt van broeder Gillis van Herren: £ 2-9-4’.
- voetnoot(39)
- Id., fo 178r.: ‘Den 18 septembre 1666 betaelt Fransoys Guillemin over leverynghe van eeneghe instrumenten tot cureeren vande ghepestereerde voor broeder Gillis: £ 1-13-4’.
- voetnoot(40)
- Id., 184r.: ‘De 12 novembre betaelt Adriaen Philips grafmaecker van onse Vrauwe Kercke op minderynghe van syn pretentie over tmaecken van graeven voor de arme ghepestefereerde: £ 4-0-0’.
- voetnoot(41)
- Id., fo 178r.: ‘Den 10 decembre betaelt broeder Nicolaus over een cortesye in syn vertreck naer Mechelen per order vanden heer Burghemeester: £ 2-0-0’.
- voetnoot(42)
- Zie: De Meyer a.w., blz. 71 waar de getallen geciteerd zijn (uit de rekeningen van 1465-66) van de gedode honden nl. 4196 in zestien weken en kort daarop nog 2496 in tien weken.
- voetnoot(43)
- Zie K.O.O, Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 188v.: ‘Item aen een kint dy den waghen ghetrocken heeft waer de doode honden op laghen £ 0-8-0’.
- voetnoot(44)
- Id , fo 184r - ‘Den 17 octobre betaelt Mary Botteliers als aenghenomen het vysyteeren of de huusen behorelick ghesuvert syn; comt over de vysyten van 10 huusen te 2 sch. van leder huus: £ 1-0-0.’
- voetnoot(45)
- Zie A. Dewitte, De Geneeskunde te Brugge in de Middeleeuwen, Brugge 1973, blz. 29
- voetnoot(46)
- K.K.O., Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 188r: ‘Den 27 novembre betaelt Jacques Floré als deken mueraers over synen dienst tot de camer vande ghesontheyt: £ 8-0-0’
- voetnoot(47)
- Zie A. Duclos, Bruges Histoire et Souvenirs, Brugge 1910, blz 215
- voetnoot(48)
- Deze verordeningen vindt men o.m. bij De Meyer, a.w. blz. 169-182.
- voetnoot(49)
- Zie K.O.O., Fonds St. Juliaans, vol. 1043, fo 183r: ‘8 sept. (1666) betaelt Lucas Fenepart congirge van Brugghe over diversche terre ghedaen by dy vande Camer tot de Ghesontheyt, comt per 2 billetten en quitantien: £ 25-7-4’.
- voetnoot(50)
- Id. ib.: ‘Ten selven dito betaelt Ludtgaryus Beyere concirge van tVrye over diversche terre ghedaen by dy vande Camer: comt: £ 4-7-10’.
- voetnoot(51)
- Id. ib. ‘Ten selven daghe betaelt Jan Sys congirge van 'tjonckhof over terre ghedaen by dy vande Camer: £ 2-18-0’.
- voetnoot(52)
- Id., fo 185r.: ‘Den 20 decembre betaelt over terre ghedaen met die vande Camere int schepenhuus: £ 0-5-0’.
- voetnoot(53)
- Id., fo 182v.: ‘Den 18 (augustus 1666) betaelt inde Cantyne van St. Salvators over terre ghedaen met dy vande Camer: £ 0-8-4’.
- voetnoot(54)
- Id., fo 184r.: ‘Den 25 octobre betaelt Joos Rubens over eeneghe terre ghedaen by dy vande Camer tot de Ghesontheyt £ 2-13-11’.
- voetnoot(55)
- Deze biografische gegevens zijn ontleend aan onze eerlang te verschijnen studie over het St. Juliaansgasthuis. Een portret van Pieter Vanden Driessche bevindt zich in het kloosterpand bij de apotheek van het St. Janshospitaal. Zie A. de Schietere de Lophem, Tablettes des Flandres, deel VI, blz. 338.
- voetnoot(56)
- De beide registers berusten in het Fonds St. Juliaans - Nrs 1043 en 1044 van de Brugse Commissie van Openbare Onderstand. De proloog van het eerste register (1043) luidt: ‘Register ende handtbouck vande huusen binnen Brugghe besmet met de contatiuese zieckte met namen ende toenamen vande persoonen zynde inde gheinfecteerde huusen mitsgaders vande overleden persoonen met den ontfanck ende betaelinghen ande aerme ghepestefereerde soo op de stedevyvers als binnen der stede by ordonnantie vanden collegie van Brugghe beghinnende den 17 april 1666 gheauden by my Broeder Pieter Vanden Driessche’.
- voetnoot(57)
- Zie De Meyer, Analectes... blz. 206.
- voetnoot(58)
- Zie K.O.O., Fonds St. Juliaans, vol. 1043 fo 182r: ‘den 8 augusty bet. Passchier Vande Vyvere en Philippe Coppens over den coop van een musvaelde perdt voor den heer Burghemeester J.B. Villegas £ 13-14-0’; verder nog: fo 182v: 28 augusty betaelt Cornelis Willems over den coop van twee hondert rogghe schoven en over hondert bouten om het perdt vanden burghemeester Vilegas: £ 2-15-2’; ook nog: fo 184r.: ‘den 5 novembre 1666 betaelt Adriaen Clement saelmaecker over eeneghe leveringhe van oeste en anders om het perdt vanden heer Burghemeester £ 1-18-0’.
De gratis rijdieren van burgemeester en ander pestpersoneel werden in december 1666 weer te gelde gemaakt.
- voetnoot(59)
- Zie - K.O.O. St Juliaans, vol. 1043, fo 183r: ‘den 4e sept. betaelt Mr. Robert Blomme over leverynghe van stroo ende anders by hem ghelevert opde stedevyvere: £ 21-0-2’ en ook: id. fo 185r: ‘den 13 lauwe 1667 hetaelt loys Stassion over leverynghe van sargien stroobedden ende anders: £ 18-11-6’
- voetnoot(60)
- Zie K.O.O., Fonds St. Juliaans, vol. 1043 fo 183r.: ‘den 29 septembre betaelt Dannel Van Speybroeck voerman over leverynghe van een hondert geley met tvoeren tot op stadsvyvere ende over het voeren van 12 1/2 hondert ryet bonden vande Speypoorte tot op Stadsvyvere tot het decken vande bracken: £ 2-4-0 - Ibidem: ‘den 4 septembre betaelt Mr Robert Blomme over leverynghe van stroo ende anders ghelevert soo op de stedevvvere als inde binnensynghels o £ 21-0-2’